همه ما در زندگی اجتماعی، خانوادگی و… گاهی مرتکب خطاهایی می‌شویم که انجام عذرخواهی را برای‌مان به دنبال دارد. متاسفانه اغلب ما در این موضوع بسیار ضعیف عمل می‌کنیم! حتی اگر در دل به اشتباه خود پی برده باشیم، عذرخواهی کردن برای‌مان دشوار است یا طوری آن را ادا می‌کنیم که گویی اجباری در میان است و در نهایت ناراحتی بیشتری را به بار می‌آوریم اما چگونه از دیگران به روش درست معذرت خواهی کنیم؟ چطور فرد یا افراد مقابل را قانع کنیم که اشتباه‌مان را پذیرفته‌ایم؟ در ادامه این مطلب به بررسی روش درست معذرت خواهی می‌پردازیم.
گام‌های درست معذرت خواهی
معذرت خواهی در حقیقت از یک کلمه «ببخشید» تشکیل نمی‌شود. حتی این کلمه می‌تواند بدترین تاثیر را در طرف مقابل داشته باشد و فرد حس کند که ما می‌خواهیم او را از سر خودمان باز کنیم. بنابراین برای این که صحبت ما تاثیر کافی را روی طرف مقابل بگذارد، لازم است گام‌های درست معذرت خواهی را به ترتیب طی کنیم.
گام‌های درست معذرت خواهی را در کل می‌توان به 4 بخش تقسیم کرد:
- گام پذیرش
- گام مسئولیت‌پذیری
- گام اصلاح وضعیت
- گام وعده دادن
گام پذیرش در معذرت خواهی
گام پذیرش در معذرت خواهی به معنای پذیرفتن خود به عنوان خطاکار است. پس آیا پذیرفته‌اید که در موضوع مد نظر مقصر هستید؟ اگر این طور نیست اصلا عذرخواهی فایده‌ای ندارد! اگر به نظر خودتان مقصر نیستید و تنها برای درست شدن رابطه معذرت خواهی می‌کنید، بهتر است از این کار صرف نظر کنید و به جای آن به صحبت و حل کردن مسئله بپردازید.
اگر به نظرتان تا حدودی شما مقصر هستید و تا حدودی فرد مقابل، پس شما باید بخش مربوط به خودتان را بپذیرید و زمان عذرخواهی روی آن تمرکز کنید، اما این تمرکز نباید تبدیل به زیاده‌روی شود! مثلا ما نمی‌گوییم من بابت این حرف مقصر و متاسفم اما تو هم باید بابت آن کار معذرت خواهی کنی! این روش فرد را عصبانی می‌کند. این روش باعث جلوگیری افزایش عزت نفس خود می‌شود.
از طرفی ما در گام پذیرش در معذرت خواهی، پذیرفته‌ایم که تنها برای بخشی از موضوع اشتباه کرده‌ایم، پس اگر در عذرخواهی به هیچ موضوعی اشاره نکنیم، ممکن است فرد مقابل دچار سوتفاهم شود و اشتباه خود را نادیده بگیرد. شاید در این زمان بهتر باشد تنها از قسمت اول جمله بالا یعنی «من بابت این حرف مقصرم و متاسفم» استفاده کنیم. البته در بخش‌های بعد بیشتر به این موضوع خواهیم پرداخت.
حالت سوم در گام پذیرش در معذرت خواهی زمانی است که ما خود را کاملا مقصر یا حداقل خطاکار اصلی می‌دانیم. در این زمان شهامت حرف اول را می‌زند. ما به عمد یا غیر عمد اشتباهی را انجام داده‌ایم. خودمان کاملا به آن آگاهیم و دیگر فرار، تفره رفتن و توجیه فایده‌ای ندارد. اقرار به اشتباه، توضیح درباره آن (اگر عمدی در کار نبوده است) و بیان تاسف تنها کاری است که از دست‌مان برمی‌آید. دقت کنید که توضیح هرگز نباید حالت توجیه به خود بگیرد و تنها باید وصف صادقانه شرایطی که در آن قرار گرفته بودیم، باشد.
گام مسئولیت‌پذیری در معذرت خواهی
گام مسئولیت‌پذیری در معذرت خواهی از اهمیت بالایی برخوردار است. با فرض این که ما عذرخواهی کردیم و فرد مقابل پذیرفت. پس اشتباه و جبران آن بر عهده کیست؟ مثلا بگوییم: بابت این اتفاق بسیار متاسفم اما دیگر کاری از دستم بر نمی‌آید!!! یا بگوییم بابت این اتفاق بسیار متاسفم و هر کاری از دستم بربیاید برای جبران آن انجام می‌دهم.
توجه داشته باشید که بیان حس مسئولیت‌پذیری نباید طوری باشد که فرد مقابل حس کند ما می‌خواهیم اتفاق را کم‌اهمیت جلوه بدهیم. این دو جمله را در نظر بگیرید:
1- متاسفم که اینطوری شد، حالا تو نترس خودم درستش می‌کنم
2- متاسفم که اینطوری شد، دارم سعی می‌کنم درستش کنم، خیلی فکرم درگیره، برای همین پیشنهادی داری لطفا بگو.
قطعا تفاوت این دو جمله را درک کرده‌اید. اگرچه عدم مسئولیت‌پذیری در معذرت خواهی بسیار بد است، اما جمله اول هم چندان خوب به نظر نمی‌آید. ما اشتباه کرده‌ایم. اشتباه خود را پذیرفته‌ایم. مسئولیت و عواقب آن را به عهده می‌گیریم، اما طوری رفتار می‌کنیم که ناراحتی طرف مقابل بی‌جا به نظر بیاید!!! بدیهی است که این رفتار خوشایند نیست و از ناراحتی فرد مقابل چندان نمی‌کاهد. البته دقت کنید که بزرگ جلوه دادن موضوع بیش از آن چه هست هم می‌تواند فرد مقابل را دچار سوتفاهم کند. پس حد اعتدال را در گام مسئولیت‌پذیری در معذرت خواهی رعایت کنید. برای مطالعه بیشتر در زمینه جبران اشتباه خود، می‌توانید مقاله “چگونه اشتباهات گذشته خود را جبران کنیم” را مطالعه کنید.
گام اصلاح وضعیت در معذرت خواهی
اگرچه گام اصلاح وضعیت در معذرت خواهی در ادامه بحث مسئولیت‌پذیری مطرح می‌شود، اما با آن کمی تفاوت دارد. در گام اصلاح وضعیت ما به جای صحبت کردن، عمل می‌کنیم. گام اصلاح وضعیت در معذرت خواهی بسیار بسیار مهم است و حتی ممکن است قبل از به زبان آوردن عذرخواهی انجام شود.
ما اشتباهی انجام داده‌ایم و وضعیت ناخوشایندی پیش آمده است. حال ممکن است با فرد مقابل روبرو شده باشیم یا اصلا او هنوز خبردار نباشد که چه روی داده است! مهم این است که ما حالا که به اشتباه خود پی برده‌ایم، چه می‌کنیم. ما باید در اولین فرصت دست به کار شویم تا وضعیت را اصلاح کنیم. البته گاهی این موضوع ممکن نیست و حتما نیاز به مشاوره با فرد مقابل داریم. اما به هر حال ما در اولین فرصت باید به اصلاح وضعیت بپردازیم. باید نشان دهیم که می‌خواهیم آن چه را که خراب شده است، درست کنیم و این موضوع حتی از عذرخواهی کلامی اهمیت بالاتری دارد.
هیچ کس حرف بدون عمل را نمی‌پذیرد اما برای همه، آنچه در راستای جبران اشتباه، اصلاح عملکرد و تغییر وضعیت انجام می‌دهیم خوشایند و قابل توجه است. ما این رفتار را گام اصلاح وضعیت در معذرت خواهی می‌نامیم.
گام وعده دادن در معذرت خواهی
وعده دادن در معذرت خواهی یکی از رفتارهای اشتباهی است که متاسفانه از همه ما سر می‌زند. جملاتی مانند: این اتفاق دیگر رخ نخواهد داد. قول می‌دهم دیگر هرگز صدایم بالا نرود. دیگر هرگز از من دروغی نخواهی شنید و… . این جملات اگرچه خوشایند است و حتی ممکن است ما آن را صادقانه و از ته دل بیان کنیم، اما بیشتر به دروغ شباهت دارد تا حقیقت! ما در این وضعیت در حال دادن وعده دروغ در معذرت خواهی هستیم!
چطور می‌توانیم تا این حد از خودمان مطمئن باشیم که دیگر هرگز تن صدایمان بالا نرود؟! البته این موضوع بدین معنی نیست که در زمینه خودسازی و پرورش رفتارهای صحیح، کنترل خشم، و… قدمی برنداریم. اما وعده دادن و قول دادن برای آنچه مطمئن نیستیم، خود اشتباهی دیگر به حساب می‌آید.
پس زمانی که در گام وعده دادن در معذرت خواهی قرار می‌گیرید، سعی کنید جملات زیر را جایگزین جملات قبلی کنید:
- قول می‌دهم تمام سعیم را بکنم که دیگر تن صدایم بالا نرود.
- قول می‌دهم برای کنترل خشمم به سراغ راهکاری بروم تا دیگر این رفتار از من سر نزند.
- ترسی که از گفتن حقیقت داشتم، باعث شد دروغ‌هایی بگویم که اوضاع را بدتر کند. امروز متوجه خطای خودم شده‌ام و بار دیگر که ترسیدم، سعی می‌کنم به جای پنهان‌کاری، راهی برای بیان حقیقت پیدا کنم.
همانطور که متوجه شده‌اید ما در گام وعده دادن در معذرت خواهی، قول و وعده می‌دهیم، اما نه وعده دروغ، بلکه وعده‌ای می‌دهیم که توان عملی کردن آن را داشته باشیم و در این صورت هم به خودمان و هم به شعور و درک طرف مقابل احترام گذاشته‌ایم.
روش درست بیان معذرت خواهی
تا اینجا حتما به خوبی دریافته‌اید که روش درست بیان معذرت خواهی چگونه است. اما برای جمع‌بندی گام‌ها، یک بار دیگر روش درست بیان معذرت خواهی را با هم مرور می‌کنیم.
معذرت‌خواهی تنها باید زمانی انجام شود که ما خود را در تمام یا بخشی از موضوع خطاکار می‌دانیم. در بیان معذرت خواهی هرگز نباید افراط و تفریط کنیم. شرمندگی ما باید به اندازه اتفاقی باشد که رخ داده است. دقت کنید هدف از عذرخواهی بالا بردن شخصیت یک طرف و خرد کردن شخصیت فرد دیگر نیست! ما می‌خواهیم مسئله حل شود.
پس با بیانی درست، جدی و بدون شوخی‌هایی برای بی‌اهمیت دادن موضوع، اشتباه خود را میپذیریم. مسئولیت و عواقب آن را بر عهده می‌گیریم. برای بهبود شرایط پیشنهادهای فرد را در نظر می‌گیریم و سعی می‌کنیم در راستای تغییر وضعیت قدم برداریم. وعده دروغ نمی‌دهیم و آن چه را به زبان می‌آوریم که توانایی به انجام رساندنش را داریم.
روش درست بیان معذرت خواهی باید بیانگر پشیمانی ما، قدردانی بابت درک طرف مقابل، نشان‌دهنده تلاش ما برای بهبود و بدون ریاکاری باشد. این طرز بیان حتما موثر است، حتی اگر در لحظه ما را به اوضاع مطلوب نرساند، پس از مدتی نتیجه خوبی حاصل خواهد شد.
نکات مهم معذرت خواهی
در ادامه به چند مورد از نکات معذرت خواهی اشاره می‌شود.
- انتظار نداشته باشید فرد بلافاصله شما را ببخشد و فراموش کند، به او زمان بدهید.
- حد اعتدال را در تمامی گام‌های مسئولیت‌پذیری، اصلاح وضعیت و وعده دادن نگه دارید.
- توقع نداشته باشید همه شبیه شما فکر کنند. برخی در لحظه تصمیم می‌گیرند و برخی در طی زمان، برخی بلافاصله فراموش می‌کنند و برخی رفتارهای آینده شما را معیار فراموشی قرار می‌دهند.
- موقعیت را بشناسید. معذرت خواهی از دوست، از همسر، از کارمند و کارفرما و… با یکدیگر متفاوت هستند. رفتار و کلام مناسب هر موقعیت را به کار ببرید.
- هیچ چیز به اندازه صداقت با خودتان اهمیت ندارد. برای اینکه تاثیرگذار باشید، اول باید به خودتان راست بگویید تا دیگران حرف شما را باور کنند.
سخن آخر
معذرت خواهی اگرچه کاری ساده به نظر می‌آید، اما تاثیرگذار بودن آن چندان هم ساده نیست. ما باید بدانیم چگونه از دیگران به روش درست معذرت خواهی کنیم تا بازخورد مطلوبی حاصل شود. به کار بردن شیوه درست معذرت خواهی، حتی می‌تواند برای ما اعتبار و جایگاه ویژه‌ای در پی داشته باشد. پذیرش اشتباه، مسئولیت‌پذیری، اصلاح وضعیت و وعده دادن چهار گام مهم در یک معذرت خواهی صحیح و اصولی هستند.
