در دنیای اقتصاد بورس به عنوان یک بازار برای تعیین قیمت و خریدوفروش کالا و اوراق بهادار گفته می‌شود و این بازار به صورت چهار چوب‌های تعریف‌شده در گروه‌بندی‌های مختلف در دسترس تمامی افراد قرار گرفته است. طبیعتاً یکی از انتخاب‌های مهم هر سرمایه‌گذار، انتخاب بازار مناسب برای سرمایه‌گذاری متناسب با دارایی خود است. بازار بورس با توجه به ریسک‌پذیری فرد، میزان سرمایه و دانش و مهارت شخص، جذب‌کننده افراد است. در مطلب پیشرو، قصد داریم در ابتدا نگاهی به تاریخچه بورس بیاندازیم و در ادامه به بررسی انواع بازار بورس در ایران خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
نگاهی بر بورس و تاریخچه آن در جهان و ایران
واژه بورس در اصطلاح در زبان فرانسوی به‌عنوان کیف پول شناخته می‌شود. داستان قدیمی وجود دارد که گفته می‌شود در قرن پانزدهم میلادی دریکی از شهرهای بلژیک مردی بانام “واندر بورس” زندگی می‌کرده که در مقابل خانه او به‌نوعی تمامی معاملات مالی و مغازه‌های صرافی فعالیت می‌کردند. بعدازآن در هر نقطه‌ای که به دادوستد پول و اسناد مالی پرداخته می‌شد، بورس نامیده می‌شد.
همان‌طور که توقع می‌رود در آن زمان نسبت به زمان حال، نظم و انضباط خاصی بر این فرآیند تعریف‌نشده بود و هر شخصی از هر طبقه‌ای قادر بود به این فعالیت‌ها بپردازد. به‌مرورزمان و با بزرگ‌تر شدن این بازار به‌منظور شفافیت بیشتر یک سری قوانین و چهارچوب‌هایی شکل گرفتند به‌نحوی‌که از یک‌زمان به بعد فقط صرافان و بازرگانان و دلالان بودند که در این بازار فعالیت جدی داشتند. با گذر زمان تالارهای مسقف برای فعالیت‌های بورسی شکل گرفت و در آن مکان مردم قادر به خریدوفروش اوراق نیز بودند.
تاریخچه پیدایش بورس در ایران به سال 1315 هجری برمی‌گردد که در این سال شخص بلژیکی تبار به نام “لان لوترفلد” بعد از تحقیقات دقیق در حوزه‌های مالی و بورسی ایران، فرآیندهای مربوط به تأسیس بورس در ایران را تهیه و به مسئولان مربوطه اعطا کرد. به دنبال بروز جنگ جهانی دوم و بهبه های شدید آن دوران، مقوله بورس با 25 سال تأخیر شکل گرفت. به‌این‌ترتیب که در سال 1341، با حضور ارکان اصلی کشور، موافقت‌نامه اولیه بورس سهام در مجلس تصویب و به بانک مرکزی ارسال شد. یک سال بعدازآن یعنی در سال 1346 با انجام چندین معامله بر روی سهام بانکی و معدنی فعالیت رسمی خود را آغاز کرد.
بررسی انواع بازار بورس در ایران
در ایران بازار بورس به 4 بخش تقسیم‌شده است که در هرکدام از آن‌ها به فعالیت‌های مختص به آن بازار انجام می‌شود. این 4 بخش عبارت‌اند از:
- بورس اوراق بهادار
- فرابورس
- بورس کالا
- بورس انرژی
این نکته را در نظر داشته باشید که در سایر کشورها بازار بورس ارز هم وجود دارد که در کشور ایران همچنین بازاری در رأس وجود ندارد که عمدتاً در این فرآیند ارزهای خارجی مورد معامله قرارگرفته و افراد به خریدوفروش آن مشغول می‌شوند. در ادامه به بررسی 4 بخش معرفی‌شده در بازار بورس ایران خواهیم پرداخت.
[su_note]مطالب دیگر: چرا عرضه بیت کوین محدود به 21 میلیون واحد است؟[/su_note]
بورس اوراق بهادار تهران
در این بخش طبیعتاً اوراق بهادار سهام شرکت‌های بورسی و سایر اوراق بهادار نظیر اوراق مشارکت، مورد خریدوفروش قرار می‌گیرند و می‌توان به‌صورت قطعی گفت که در ایران تمرکز بیشتر سرمایه‌گذاران مختص به این بخش است. رفته‌رفته با پیشرفته‌تر شدن سیستم‌ها و وضع قوانین مشخص و شفاف در بازار بورس معاملات در این بخش ساده‌تر و بهتر شد، به این شکل که هر شخص با اقدام به‌منظور دریافت کد بورسی و با استفاده از مطالب آموزشی یا کلاس‌های آموزشی بورسی قادر به شروع معاملات سهام در این بازار خواهد بود.
فرابورس
برای شناخت فرابورس لازم است بدانید، سهام شرکت‌هایی که به هر دلیل نتوانستند به بازار بورس اوراق بهادار راه پیدا کنند، در فرابورس مورد معامله قرار می‌گیرند. می‌توان به این شکل تعریف کرد که قوانین ثبت یک شرکت در فرابورس به‌مراتب نسبت به بورس اوراق بهادار ساده‌تر است. در ایران شروع فعالیت فرابورس به سال 1388 برمی‌گردد. طی آخرین قوانین مصوب از جانب سازمان بورس، فرابورس خود به سه دسته تقسیم‌شده است. این سه دسته عبارت‌اند از:
بازار اول: اکثر سهم‌ها در این بازار جای دارند که دامنه نوسان این سهم‌ها 5% و بدون در نظر گرفتن حجم‌مبنا است.
بازار دوم: شرکت‌های سهامی عام در این دسته جای دارند. در کل سهام شرکت‌های زیان ده، شرکت‌های تازه تأسیس و شرکت‌هایی که با نیت ورود سرمایه بیشتر قصد تبدیل از سهامی خاص به عام را دارند در این بازار پذیرفته می‌شوند.
بازار پایه: بازار پایه خود به سه بخش زرد، نارنجی و قرمز تقسیم می‌شود. دامنه نوسان معاملات در این سه بخش به ترتیب 3، 2 و 1 است. در ادامه به سه نکته مهم راجع به بازار پایه دقت کنید:
نکته اول: در صورت وجود صف خرید یا صف فروش در هر یک از سهام بازار پایه به مدت ۳ روز متوالی، در جلسه معاملاتی بعد دامنه نوسان در هر یک از تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز به ترتیب ۵، ۴ و ۲ درصد خواهد بود.
نکته دوم: ازاین‌پس امکان محاسبه سهام بازار پایه به‌عنوان ارزش تضمین (برای دریافت اعتبار معاملاتی) وجود دارد.
نکته سوم: همچنین بر این اساس، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مختلط (etf) و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام می‌توانند تا حداکثر ۱۰% از دارایی‌های تحت مدیریت خود را در بازار پایه سرمایه‌گذاری کنند.
بورس کالا
در این بخش همان‌طور که از نامش پیداست، افراد می‌توانند سهام کالاهای مختلف را بخرند. درمجموع بورس کالا به‌عنوان بستری برای عرضه‌کنندگان محصول در نظر گرفته‌شده است که می‌توانند محصول خود را بعد از بررسی کارشناسی و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به فروش برسانند. محصولاتی که در این بازار به فروش می‌رسد معمولاً محصولات خام نظیر فلزات، گندم، پنبه، زیره، زعفران و … است. این بورس به‌نوعی مناسب برای افرادی است که تا حدودی می‌خواهند از ریسک نوسانات کاذب قیمت‌ها در امان باشند.
بورس انرژی
بورس انرژی نیز به‌عنوان بورس کالایی شناخته می‌شود که در این بخش امکان معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار در همین راستا فراهم‌شده است. تاریخ شروع فعالیت بورس انرژی در ایران مربوط به سال 1391 است که به‌عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفتی و مشتقات آن و … شکل گرفت. در ادامه در نظر داشته باشید که بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و مشتقه است که ویژگی‌های این دو بازار ممکن است با هم تفاوت‌هایی داشته باشند. تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می‌گیرند ولی در بازار مشتقه، اوراق مبتنی بر کالا معامله می‌شوند.
[su_note]مطالب دیگر: چه تعداد بیت‌کوین باقی مانده؟[/su_note]
سخن آخر
همان‌طور که در این مقاله به آن پرداخته شد، سعی کردیم تعریف واضحی از بورس و مزایای آن و نگاهی به پیدایش بورس در جهان و ایران داشته باشیم. در ادامه به جزئیات آن در بازار بورس پرداختیم. نکته بسیار مهم و اساسی به‌منظور شروع معاملات در بورس و تزریق سرمایه‌تان به این بازار این است که نباید در غالب یک شخص مبتدی و غیرحرفه‌ای و یا حتی بدون هیچ اطلاعات نسبت به بورس، عمل کنید. همان‌طور که کانال‌های خبری از جذابیت بورس به گوش شما می‌رسد در سوی دیگر آن به دنبال نداشتن علم کافی و یا شانسی عمل کردن شما ممکن است به ضررهای سنگین مواجه شوید.
