همواره در زندگی با لحظات سرنوشت سازی روبرو می‌شویم که باید در آن لحظات تصمیم درست را بگیریم اما اگر بخواهیم در موقعیت‌های حساس و مهم زندگی تصمیم‌گیری مناسب را داشته باشیم، لازم است انواع سبک‌های تصمیم گیری و راه و روش درست تصمیم گرفتن را یاد بگیریم.
بسیاری را می‌شناسیم که در موقعیت خاص تصمیمی گرفته‌اند که بعد از مدتی از آن پشیمان شده‌اند و بسیاری دیگر را می‌شناسیم که همواره از تصمیمات خود احساس رضایت دارند زیرا این دسته از افراد به کارگیری سبک‌های مختلف تصمیم گیری را آموخته‌اند. در این فرصت برای شما از انواع سبک‌های تصمیم گیری خواهیم گفت تا از این پس شما هم جزو گروه دوم باشید.
انواع تصمیم گیری
با توجه به این که افراد مختلف ویژگی‌های شخصیتی و موقعیتی متفاوتی دارند، در هنگام تصمیم گیری از سبک‌ها و روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند که این مدل‌های تصمیم گیری عبارت است از:
- تصمیم گیری احساسی:
در مواقعی که احساسات و هیجانات درونی راه را بر عقل و منطق می‌بندد و کنترل امور را در دست می‌گیرد تصمیم گیری‌ها بر اساس این احساسات زودگذر رخ می دهد. به تعبیری تنها به حرف دل‌مان گوش می‌دهیم و آینده‌نگری و منطق تعطیل می‌شود. در این مدل تصمیم گیری مبنای انتخاب احساسات درونی فرد است. این نوع از تصمیم گیری در اکثر مواقع نتایج مطلوبی در پی نخواهد داشت و تنها زمانی می‌توان جلوی تصمیم گیری‌های احساسی و زودگذر را گرفت که شخص به دنبال بهبود مهارت‌های تصمیم‌گیری خود باشد.
- تصمیم گیری منطقی:
در تصمیم‌گیری منطقی که از بهترین و رایج‌ترین موارد تصمیم گیری است فرد سعی داردکه بر اساس منطق و فکر پیش برود و بر اساس جمع‌آوری اطلاعات موجود و بعد از بررسی کردن همه جوانب کار و سبک و سنگین کردن، در نهایت تصمیصم گیری کند.
این نوع از تصمیم گیری از مدل‌های ترتیبی و الویت‌بندی استفاده می‌کند. به این معنی که با فهرست‌بندی گزینه‌های بالقوه و سپس انتخاب بهترین گزینه و در نظر گرفتن همه پیامدهای احتمالی فرد سعی دارد یک تصمصم آگاهانه اتخاذ کند. معمولا مزایا و معایب هر یک از گزینه‌ها فهرست می‌شود و به ترتیب اهمیت به آنها نمره داده می‌شود.
امروزه تاکید بسیاری بر تفکر و تعقل برای درست انجام دادن کارها وجود دارد. حتی در همین مقاله، شما با بررسی روش‌های تصمیم گیری در واقع بر روی مبحث تصمیم گیری در حال مطالعه و تعقل هستید؛ تا با دانستن جنبه‌ها‌ی مختلف بهترین و مناسب‌ترین نوع تصمیم گیری را انتخاب کنید. مردم همواره مشتاق به شناسایی گام‌های مختلف در یک مبحث هستند. استدلال و منطقی که در مراحل گام‌های مختلف قرار دارند این است که مثلا، اگر فلان کار را انجام دهید، فلان اتفاق خواهد افتاد. هرچند گاهی مواقع دنیا بر اساس آنچه که ما پیش‌بینی می‌کنیم و یا منطق‌مان آن را تایید می‌کند پیش نمی‌رود اما در اکثر مواقع تصمیم گیری که بر اساس منطق و مدل گام به گام گرفته می‌شود نتیجه بخش است.
- تصمیم گیری شهودی:
مدل دیگر از انواع تصمیم گیری مدل شهودی است. در مدل شهودی برعکس مدل منطقی، هیچ دلیل عقلانی و متفکرانه‌ای برای فرآیند تصمیم گیری وجود ندارد؛ بلکه شخص بر اساس یک دانش یا بصیرت درونی یا الهامی که از درون او را راهنمایی می‌کند تصمیم به انجام کار می‌گیرد. تعداد تصمیم گیری‌های شهودی به گستردگی تمامی مردم جهان است زیرا هر انسانی به تعبیر خودش درستی و نادرستی را در قلب خودش به گونه‌ای متفاوت از دیگری احساس می‌کند. با این که همه از طریق حواس پنجگانه‌شان اطلاعات را جمع‌آوری می‌کنند اما این اطلاعات در درون افراد مختلف با بینش‌های مختلف بیانگر نتایجی متفاوت است.
از فرا ذهن‌خوانی یا همان غیب‌بینی گرفته تا طالع‌بینی، فال حافظ، فال قهوه و تاروت، شیر یا خط انداختن و… در دسته‌ی تصمیم گیری‌های شهودی قرارا دارند.
- تصمیم گیری ترکیبی:
در اکثر مواقع بسیاری از تصمیم‌ها از ترکیب فرآیندهای عقلایی و شهودی گرفته می‌شوند. این امر در بیشتر مواقع به صورت غیرعامدانه یا ناآگاهانه صورت می‌پذیرد. شخصی را در نظر بگیرید که مزایا و معایب گزینه‌های تصمیم گیری را فهرست کرده است و به ترتیب به آنها بر اساس ارزشمندی نمره داده است و بخش منطقی را به خوبی رعایت کرده است؛ اما احساس می‌کند که نتیجه چندان رضایت بخش نخواهد شد، پس پارامترها را به گونه‌ایی تغییر می‌دهد تا احساس رضایت بیشتری بکند. در اینجا بخش شهودی ماجرا در جریان است. در نهایت با ترکیبی از منطق و شهود فرد تصمیم خود را خواهد گرفت.
گری کلین روانشناس معروف آمریکایی، با صرف زمان بسیار و مطالعه بر روی شیوه‌های تصمیم گیری، معتقد است افراد ۹۰ تا ۹۵ درصد از تصمیم گیری های خود را به روش بازشناسی الگو انجام میدهند. او می‌گوید افراد در ابتدا اطلاعات مرتبط با تصمیمی را که می‌خواهند اتخاذ کنند از محیط اطراف‌شان جمع‌آوری می‌کنند و سپس یک گزینه انتخاب را که فکر می‌کنند نتیجه بخش است انتخاب می‌کنند و در ذهن‌شان آن را اجرایی می‌کنند و اگر ببینند به نتیجه دلخواه می‌رسند به کارشان ادامه میدهند. اما اگر در ذهن قابلیت اجرایی نداشته باشد گزینه‌ی دیگری را انتخاب و گزینه‌ی جدید را در ذهن پیاده می‌کنند. در واقع ما در تصمیم‌گیری‌هایمان هرکدام از سناریوها را یک به یک انتخاب کرده، در ذهن بررسی می‌کنیم با یافتن گزینه‌ای که عملی باشد آن را انتخاب خواهیم کرد.
او به این نکته اشاره می‌کند که هرچه در این امر باتجربه‌تر شویم، الگوهای بیشتری را بازشناسی می‌کنیم و در نتیجه گزینه‌های بهتری را با سرعت بیشتری انتخاب خواهیم کرد. درواقع می‌توان گفت که مدل گری کلین نیز ترکیبی از رویکردهای منطقی و شهودی است.
- تصمیم گیری اضطراری:
هنگامی در تصمیم گیری دچار اضطراب و استرس می شویم که معمولا بین انتخاب‌هایمان تعارض و ناهماهنگی وجود دارد و یا اضطرار برای انتخاب وجود داشته باشد. در این شرایط تصمیم گیری بسیار سخت و دشوار است و این اضطراب و اضطرار بر تصمیم گیری اثری مخرب می‌گذارد. اضطراب آنچنان نفس‌گیر و غیرقابل تحمل می‌شود که فرد نمی‌تواند به درستی تصمیم بگیرد و در اکثر مواقع فرد بدون اینکه تلاش کند اطلاعاتی در مورد انتخابش به دست آورد و تحت تنش و فشار روانی و تنها برای رهایی از این حالات، یکی از گزینه‌ها را بدون فکر کردن انتخاب می‌کند که معمولا گزینه درستی هم نخواهد بود.
- تصمیم گیری مطیعانه:
افرادی که اختیار عمل خود را در پیروی از اوامر دیگران می‌دانند و بله، چشم‌گویان خوبی هستند به راحتی اجازه میدهند تا دیگران در رابطه با شرایط زندگی آنها تصمیم بگیرند. این افراد حرف گوش‌کن‌های بی چون و چرایی هستند که براساس انتظاراتی که دیگران از آنها دارند تصمیم گیری می‌کنند. به راحتی خواسته‌ها و اهداف خودشان را نادیده می‌گیرند و اجازه میدهند دیگران به جای آنها انتخاب کنند؛ زیرا اعتقاد دارند با سپردن حق انتخاب به دیگران در صورت وقوع پیامد مقصر نخواهند شد.
- تصمیم گیری تقدیری:
زمانی که نتوانسته باشید مهارت تصمیم گیری را در خود تقویت کنید، در واقع در خود نمی‌بینید که بتوانید در رابطه با موضوعی تصمیمی بگیرید در این شرایط همه چیز را بر دوش تقدیر و سرنوشت انداخته تا خیال خود را از بابت عواقب احتمالی تصمیم‌تان آسوده کنید. در این مدل تصمیم گیری فرد خود را عاری از هر نوع قدرتی برای تصمیم گیری و تغییر سرنوشت می‌داند و همه چیز را به قضا و قدر و شانس نسبت می‌دهد و باور دارد که تمامی شکست‌ها و موفقیت‌هایش وابسته به شانس و بخت و اقبال اوست.
سخن آخر
در این مطلب انواع تصمیم گیری ها را شناختیم و متوجه شدیم که نوع تصمیم گیری هر شخص در زندگی خود، متفاوت است. اگر بدنبال موفقیت و پیشرفت در زندگی هستید باید تصمیم‌های درستی بگیرید که راه های انتخاب تصمیم های درست، فکر کردن درباره تصمیم ها و بررسی درستی یا نادرستی آنها و سپس ترتیب دهی و الویت بندی تصمیم ها است. اگر بتوانید از این سبک تصمیم گیری همواره استفاده کنید، مطمئن باشید نتیجه‌های خوبی در پی شما خواهد بود؛ حتی اشخاصی که تا به امروز با شکست مواجه شده‌اند و بدنبال این هستند که از شکست به موفقیت دست پیدا کنند!